Op donderdag, 12 oktober vond Erik Goris de weg terug naar de lokpotten van IBB :).
Dit keer gaf hij een lezing over feromonen, hormonen en terugkoppelingslussen in een bijenvolk.
We wisten al dat Erik een materie goed aan de man kan brengen, vandaar dat er ook dit keer een grote opkomst mocht opgetekend worden (42 personen) ook al was het onderwerp misschien wat minder 'sexy' en was de vorm deze keer eerlijkheidshalve ook niet echt exemplarisch te noemen.
Not so sexy :)
Vanaf het ogenblik dat we de gebruikte slideshow ter beschikking hebben, zullen we deze hier aanbieden. Het is een goed en vrij volledig naslagwerk over de gegeven materie.
We doen ons best om de kernboodschappen van Erik in de tekst hieronder samen te vatten voor diegenen die niet aanwezig konden zijn.
In een goed bijenvolk zijn er drie groepen van 'activiteiten' die in evenwicht gehouden worden : de sociale activiteiten (het verzorgen van het broed), de economische activiteiten (het verzamelen van alle benodigde stoffen als nectar, stuifmeel, water en propolis) en de logistieke activiteiten (het aannemen en stockeren van het voedsel in het nest). Vanaf het ogenblik dat er een probleem ontstaat in dit evenwicht, moeten de bijen snel kunnen bijsturen of ze lopen het risico dat het volk ten onder gaat.
Er is geen 'manager' in een bijenvolk die de activiteiten aanstuurt en bijhoudt wanneer er extra nood is aan één van de drie activiteitsgroepen. Het bijenvolk regelt dit in zijn geheel aan de hand van een multitude aan communicaties via geuren. Feromonen worden continu vanuit specifieke klieren afgescheiden door de aanwezige individuen en worden opgevangen door het volk. Aan de hand van deze geuren gaan individuele bijen acties ondernemen. Als die acties een positief resultaat hebben, zullen er meer of minder feromonen afgegeven worden die dan weer opnieuw door het volk geïnterpreteerd kunnen worden.
Dixit Erik ruikt een bij zo'n 1000 keer beter dan een hond en is ze zelfs in staat een onderscheid te maken tussen zussen en halfzussen. Een bij kan ook puur op de geur zeggen hoe oud een larve exact is (en dat is belangrijk om te weten vanaf welk ogenblik het voedsel van de larve moet overgeschakeld worden van koninginnenbrij naar bijenbrood).
Om de werking van de feromonen een beetje duidelijker te maken, kunnen we het broedferomoon er even uitlichten. Dit feromoon wordt aangemaakt door de larven en bevat in wezen de boodschap 'ik heb honger'. Hoe meer dit feromoon aanwezig is, hoe meer voedsel er zal nodig zijn om de hongerige larven te voeden. Als reactie zullen meer werksters de aanwezige voorraad even checken en al dan niet uitvliegen om nectar en stuifmeel te gaan halen. Erik herhaalde in dit kader nogmaals de boodschap die hij in zijn vorige lezing gaf : "herken droog broed en grijp op tijd in of je krijgt een broedstop en je volk kan tenonder gaan" (zie het nieuwsartikel over zijn lezing van 20 april).
Het alarmferomoon waarbij een geur wordt afgescheiden op het ogenblik dat de angel ontbloot wordt, is door de meeste imkers wel gekend (en ook het idee dat we dat alarmferomoon kunnen maskeren met een wolkje rook). In dit kader haalde Erik ook aan dat bijen een beetje gevoelig zouden zijn voor de kleur 'zwart' en dat je dus misschien beter vermijdt van zwarte sokken aan te trekken bij een kastcontrole.
Hij sprak ook over de bananengeur die voor een stukje aanwezig is in het alarmferomoon en besloot dat je misschien ook best geen bananen eet net voor je de bijen bezoekt. Sta me toe als schrijver van dit artikel mijn gezonde bedenkingen te uiten bij deze twee stellingen. Ik draag bijna altijd zwarte sokken en heb nog maar één keer steken gehad in mijn voet en als een bij het verschil kan ruiken tussen een zus en een halfzus, zal ze ook wel het verschil kunnen ruiken tussen een echte banaan en een alarmferomoon dat er op lijkt, maar goed, baat het niet, dan schaadt het niet zeker?
Enkele minder gekende feromonen, die toch wel een duidelijk nut hebben zijn het eimarkeringsferomoon waardoor de werksters kunnen onderscheiden dat een ei gelegd werd door een werkster of een koningin en het voetafdrukferomoon. Dit is een geur die de koningin afscheidt als ze over de raten loopt en alzo verraadt dat ze aanwezig is.
De kernboodschap was dus dat er in een volk nogal heel veel gecommuniceerd wordt aan de hand van geuren :).
De aanwezigheid van sommige geuren kan ook een impact hebben op de hormonenspiegel van een bij en alzo op haar ontwikkeling en dus op de taken die een bij kan uitvoeren. We zien in de beginnerscursus wel een schema van welke taken een bij kan uitvoeren vanaf welke leeftijd, maar de hormonenspiegel kan dat schema versnellen of vertragen.
Om dit artikel te beëindigen geven we nog enkele uitsmijters mee die Erik vernoemde in zijn lezing :
"Steek eens een lucifer in een stuifmeelcel. Proeft het stuifmeel zuur, dan heb je bijenbrood; proeft het zoet, dan is het vers stuifmeel dat nog niet gefermenteerd is".
"Varroaresistente bijen halen merkelijk meer stuifmeel, wat bijna altijd zal leiden tot sterkere volken".
"De sleutel tot de wintersterfte is vaak het gebrek aan eiwitten (dus stuifmeel). Volg dit goed op".
"De beste brandstof voor de winter is geraffineerde suiker. Blijf best weg van rietsuiker omdat die gekleurd is met Melasse."
"Honing is de natuurlijke brandstof die bijen verzamelen voor de winter. Besef wel dat elke honing een andere samenstelling heeft (afhankelijk van de planten waarop gefoerageerd werd) en dat sommige honingsoorten heel snel kristalliseren waardoor een volk tenonder kan gaan. Geraffineerde suiker is daarom een meer dan goede keuze om in te winteren."