In het dagritme van de mens neemt slaap een belangrijke plaats in. Het is een periode waarin ons lichaam zich herstelt. Indien we slaaptekort opbouwen, heeft dit een grote impact op onze prestaties. Maar hoe zit dat nu bij de honingbijen?
Dat honingbijen effectief slapen, werd in 1983 beschreven door Kaiser & Steiner-Kaiser. Zij stelden vast dat slapende bijen een verminderde spierspanning, verlaagde lichaamstemperatuur, minder bewegingen (van borstkas, hoofd en antenne) en verhoogde reactiesnelheid vertonen. Ze ontdekten eveneens dat de bijen liever slapen in een donkere dan in een lichtere omgeving. Ze besloten hieruit dat de bijen, zoals de mens, een interne klok hebben die in cycli van 24 uur is afgestemd (zie ook Uitgelicht - De slaap van honingbijen).
Sauer et al bestudeerden wat het effect van slaaptekort was op de honingbijen. Om het slaaptekort te genereren, plaatsten ze bijen in een glazen buisje dat ze elke 9 seconden kantelden, zodat de bijen verstoord werden. Dat deden ze gedurende 12 uur. In deze studie werd hoofdzakelijk naar de antennes gekeken om te bepalen of de bijen al dan niet sliepen. Tijdens een slaapperiode houden de bijen de antennes immers heel stil. Deze studie wees uit dat als men bijen op dag 1 een slaaptekort geeft, ze op dag 2 proberen dit slaaptekort weer weg te werken door langer te slapen (zoals ook mensen dat doen). Het slapen van bijen is dus niet zo maar een proces waarbij de bij probeert energie te besparen (wat men lang dacht). Als dat zo zou zijn, zouden de bijen het door het slaaptekort opgedane deficiet aan energie gewoonweg kunnen aanvullen met het nuttigen van suikers. Slaap is dus wel degelijk een proces dat een effect moet hebben op andere gedrags- en fysiologische processen en dat voor de bij dan ook van groot belang is.
Om te zien welk effect het slaaptekort dan wel zoal kon hebben, werd gekeken naar het uitvoeren van de kwispeldans. Zoals we weten bevat deze dans twee informaties : de richting waarin de voedselbron zich bevindt (aangeduid door de hoek die gevormd wordt door het verbindingsstukje tussen de twee gedanste lussen) en de afstand tot die bron (aangeduid door de tijd dat de dansende bij neemt om het verbindingsstukje te dansen). Om de richting aan te geven, dient de bij een denkproces uit te voeren waarbij ze de stand van de zon dient te projecteren op de bovenkant van de raat waarop ze danst. Vervolgens, rekening houdend met de tijd die ze nodig had om naar de kast terug te keren en de verplaatsing die de zon in die tijd heeft uitgevoerd, zal de bij dansen in een hoek ten opzichte van de bovenkant van de raat. Deze hoek geeft aan in welke richting de haalbijen moeten vliegen om de voedselbron te vinden. Een studie in 2010 wees uit dat bijen met slaaptekort nog steeds vrij accuraat de afstandsinschatting konden meegeven in hun kwispeldans, maar dat de nauwkeurigheid van de richting afnam. Het feit dat bijen met slaaptekort minder correct kunnen aangeven waar ze een voedselbron vonden, kan een grote negatieve impact hebben op een volk.
Een studie van 2012 besloot dan weer dat bijen slaap nodig hebben om ervaringen van de dag (bv de locatie van een gevonden voedselbron) op te kunnen slaan in het geheugen zodat ze die de volgende dag terug kunnen aanspreken.
De algemene consensus vandaag is dat bijen gestresseerd kunnen worden door een grote variëteit aan omgevingsfactoren zoals parasieten, pesticiden, tekorten in het voedsel, etc. De opgedane stress heeft een negatieve impact op de immuniteit, wat dan weer kan leiden tot een verkorte levensduur en een vermindering van het aantal individuen in het volk.
In Amerika heeft men besloten studies te gaan uitvoeren over de impact van het reizen met de bijen over grotere afstanden (waarbij slaaptekort gegenereerd wordt). Voor ons kunnen we onthouden dat we de bijen een goede nachtrust moeten aanbieden (houd ze met andere woorden weg van rondlopend klein vee dat de kasten ’s nachts kan verstoren) zodat ze optimaal kunnen functioneren.
Bron : Sleep deprivation, Antonia DeGroot & Gard Otis, Bee Culture, Juni 2018, pag 57 e.v.